Świętochłowice - Wieże wyciągowe dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Polska” w Świętochłowicach
Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 16, śląskie
Wyróżnienie w kategorii: Architektura przemysłowa i dziedzictwo techniki
Właściciel: Gmina Miejska Świętochłowice
Rys historyczny
Wieże o różnych typach konstrukcji obrazują rozwój techniki wydobywczej. Wieża kozłowa o konstrukcji stalowej pochodzi z lat 1889-1891, wieża basztowa, z halą elektrycznej maszyny wyciągowej umieszczoną w głowicy, zbudowana została w 1908 roku i jest jedną z najstarszych tego typu w Europie. Wieże, ostatnie relikty zamkniętej w 2000 roku kopalni „Polska”, są obecnie adaptowane na cele kulturalne, edukacyjne, turystyczne i społeczne.
Zakres wykonanych prac
Przeprowadzone w latach 2014-2015 prace konserwatorskie oraz adaptacyjne zahamowały degradację substancji zabytkowej, utrwaliły i wyeksponowały wartości kulturowe miejsca. Istotnym czynnikiem stała się pamięć lokalna oraz zaangażowanie społeczne w ochronę dziedzictwa – w 2011 roku narodziła się akcja społeczna „Ratujmy Dwie Wieże”. Trzy lata później rozpoczął się realizowany przez samorząd miasta projekt rewitalizacji i adaptacji obiektów poprzemysłowych.
Opis podjętych działań
W wieży kozłowej usunięto powłoki malarskie, wymieniono skorodowane elementy konstrukcji, oczyszczono ich powierzchnie i wykonano nowe powłoki antykorozyjne, wzmocniono stalowe podpory i ceglane fundamenty. W trakcie prac przy wieży basztowej ustabilizowano kratowe słupy nośne, uzupełniono brakujące elementy konstrukcji stalowej i stropu na poziomie głowicy. Prace konserwatorskie przy elewacjach wieży polegały na oczyszczeniu, zabezpieczeniu antykorozyjnym i malowaniu elementów stalowych, a w przypadku lica ceglanego – oczyszczeniu i uzupełnieniu ubytków z wykorzystaniem oryginalnej cegły rozbiórkowej. Piony komunikacyjne, prowadzące na nowo utworzone poziomy użytkowe w głowicy wieży – sale wystawowe i punkt widokowy – zostały umieszczone w żelbetowej strukturze klatki schodowej, samodzielnej wobec obudowy zabytkowych ścian. Zainstalowano iluminację wież.
W otoczeniu wieży wzniesiono pawilon z funkcjami zaplecza placówki kulturalnej. Gabionowe ściany wydzielają na najbliższym wieżom terenie cztery strefy dedykowane żywiołom, przeznaczone do rekreacji i widowisk plenerowych i mieszczące ścieżkę edukacyjną poświęconą przemysłowemu dziedzictwu Śląska i historii samej kopalni.
Cennym zabytkom techniki przywrócono integralność materiałową i estetyczną, a nowa funkcja i społeczny odbiór pozwalają użyć tu terminu rewitalizacja w pełnym tego słowa znaczeniu.
W otoczeniu wieży wzniesiono pawilon z funkcjami zaplecza placówki kulturalnej. Gabionowe ściany wydzielają na najbliższym wieżom terenie cztery strefy dedykowane żywiołom, przeznaczone do rekreacji i widowisk plenerowych i mieszczące ścieżkę edukacyjną poświęconą przemysłowemu dziedzictwu Śląska i historii samej kopalni.
Cennym zabytkom techniki przywrócono integralność materiałową i estetyczną, a nowa funkcja i społeczny odbiór pozwalają użyć tu terminu rewitalizacja w pełnym tego słowa znaczeniu.
Uzasadnienie
Wyróżnienie przyznano za prace konserwatorskie wykonane z pełnym poszanowaniem substancji zabytkowej. Wieże wyciągowe o unikatowej konstrukcji basztowej i kozłowej stanowią istotny element krajobrazu kulturowego Górnego Śląska, a towarzysząca im współczesna aranżacja harmonijnie łączy się z historyczną tkanką, tworząc ogólnie dostępną przestrzeń o walorach edukacyjnych.
Opracowano na podstawie: Zabytek Zadbany AD 2016 (tekst: J. Piotrowska), Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2016.
Opracowano na podstawie: Zabytek Zadbany AD 2016 (tekst: J. Piotrowska), Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2016.