Racibórz - Kaplica zamkowa Świętego Tomasza Becketa
Racibórz, ul. Zamkowa 2, śląskie
Wyróżnienie w kategorii – Utrwalenie wartości zabytkowej obiektu (2017)
Właściciel: Powiat Raciborski
Rys historyczny
Gotycka kaplica zamku książęcego została zbudowana około 1290 roku – była to wolno stojąca świątynia dwukondygnacyjna, na obu poziomach przekryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Biskup wrocławski Tomasz II w 1292 roku erygował przy kaplicy kolegium kanoników. Zachowane na ścianie północnej trójdzielne wnęki z dekoracją maswerkową określane są jako sedilia, to jest miejsca zasiadania duchownych kapituły. W 1. połowie XV wieku odbudowano częściowo zniszczone fragmenty budowli, utrzymując zasadniczo formy XIII-wieczne. W XVII wieku, po rozbiórce fasady, plan kaplicy uległ skróceniu, obie kondygnacje zostały obniżone, zaś dawna kondygnacja dolna, przekształcona na piwnicę, została przekryta zachowanym do dziś sklepieniem ceglanym. W 2. połowie XIX wieku, w wyniku prac renowacyjnych po pożarze zamku z 1858 roku, elewacje i wnętrze uzyskały w części nowy, neogotycki wystrój (między innymi polichromie wnętrza, portal i empora zachodnia, rekonstrukcja wsporników i pojedynczego sedilium). Po 1945 roku obiekt nie był użytkowany; w latach 80. XX wieku podjęto pierwsze prace badawcze i remontowe (między innymi wykonano tynki zewnętrzne). Pamiętna powódź z 1997 roku miała negatywny wpływ także i na kaplicę raciborską.
Zakres wykonanych prac
Prace przeprowadzone w latach 2010–2016 poprawiły stan techniczny zabytku, pozwoliły na wydobycie zarówno jego walorów estetycznych, jak i chronologii przekształceń uczytelnionych w wyeksponowanej substancji zabytkowej.
Opis podjętych działań
Wykonano nowe pokrycie dachowe. Oczyszczono tynki elewacyjne; na przyporach i w glifach okiennych wprowadzono tynki cienkowarstwowe, pozwalające dostrzec spodnią strukturę muru. W ten sposób podkreślono gradację faktur pomiędzy murem a kamiennym detalem wypełnienia okien – maswerkami, laskowaniem i odsłoniętymi spod wtórnych nawarstwień parapetami. Gotyckie i nowożytne elementy kamiennego detalu architektonicznego oraz portal fasady poddano pieczołowitym pracom konserwatorskim; w oparciu o zachowany element wykonano rekonstrukcję piaskowcowych daszków na uskokach przypór. Wątek ceglany elewacji północnej kaplicy, która w związku z wtórną budową łącznika z domem książęcym znalazła się we wnętrzu zamku, został wyeksponowany wraz z uczytelnieniem układu strzępi przypór.
Kompleksowe prace objęły także wnętrze kaplicy. Zabiegom renowacyjnym i konserwatorskim poddano tynki oraz detal architektoniczny. Na podstawie badań stratygraficznych odtworzono kolorystykę wnętrza z czasów XIX-wiecznej regotycyzacji, z charakterystyczną alternacją błękitu i czerwieni. Przywrócono elementy oryginalnego wystroju XIX-wiecznego – fragment nastawy ołtarzowej z wizerunkiem świętego Tomasza Becketa, a także neogotyckie ławki. Wykonano nowe szklenie witrażowe okien oraz posadzkę piaskowcową. Pod poziomem posadzki, pod przeszkleniem, wyeksponowano fragmenty struktury architektonicznej – między innymi nasadę żeber dawnego sklepienia niższej kondygnacji – świadczące o pierwotnym kształcie budowli.
Kompleksowe prace objęły także wnętrze kaplicy. Zabiegom renowacyjnym i konserwatorskim poddano tynki oraz detal architektoniczny. Na podstawie badań stratygraficznych odtworzono kolorystykę wnętrza z czasów XIX-wiecznej regotycyzacji, z charakterystyczną alternacją błękitu i czerwieni. Przywrócono elementy oryginalnego wystroju XIX-wiecznego – fragment nastawy ołtarzowej z wizerunkiem świętego Tomasza Becketa, a także neogotyckie ławki. Wykonano nowe szklenie witrażowe okien oraz posadzkę piaskowcową. Pod poziomem posadzki, pod przeszkleniem, wyeksponowano fragmenty struktury architektonicznej – między innymi nasadę żeber dawnego sklepienia niższej kondygnacji – świadczące o pierwotnym kształcie budowli.
Uzasadnienie
Kaplica odzyskała walor autentyzmu i integralności artystycznej. Jako część zrewitalizowanego zespołu Zamku Piastowskiego w Raciborzu służy obecnie celom ekspozycyjnym, koncertowym oraz – sporadycznie – liturgicznym.
Opracowano na podstawie: Zabytek Zadbany AD 2017 (tekst: J. Piotrowska), Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2017.
Opracowano na podstawie: Zabytek Zadbany AD 2017 (tekst: J. Piotrowska), Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2017.
