Malbork - Zespół kościoła zamkowego Najświętszej Marii Panny w Malborku,

Gotycki kościół zamkowy Najświętszej Marii Panny stanowi część północnego skrzydła Zamku Wysokiego, powstałego w latach około 1275–1282. Został powiększony w XIV wieku, kiedy zamek uzyskał rangę stołeczną (pozostawiamy na boku kąśliwe uwagi bohaterów Sienkiewicza wytykających braciom zakonnym niewielką skalę świątyni...). Na zewnątrz, w niszy na osi prezbiterium kościoła, umieszczono ośmiometrowy posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem, patronki zakonu. Rzeźba ze sztucznego kamienia, najpierw polichromowana, po 1380 roku uzyskała opracowanie barwne w technice mozaiki. W kondygnacji pod kościołem powstała kaplica Świętej Anny, przeznaczona na miejsce wiecznego spoczynku wielkich mistrzów.

Aż do końca II wojny światowej struktura architektoniczna kościoła pozostawała w kształcie zasadniczo niezmienionym od średniowiecza. W 1945 roku umocniony zamek był miejscem walk wojsk niemieckich i Armii Czerwonej. W ich wyniku runęły mury prezbiterium, dach i sklepienia; poważnie ucierpiały lica ścian, gotycki detal architektoniczny i wystrój rzeźbiarski. Bryła kościoła została odbudowana w latach 70. XX wieku, zabezpieczono wnętrze. Czytelna dewastacja, odcięte spływy sklepień i żelbetowy, nagi strop unaoczniały brutalność wojny.

We wnętrzu kościoła odbudowano sklepienie, posługując się tradycyjną technologią konstrukcji na krążynach, łącząc nową strukturę z zachowanymi profilami spływów. Sklepienie wraz z powojennymi murami prezbiterium pokryto równomiernie cienkowarstwowym tynkiem, natomiast mury historyczne, z czytelnymi uszkodzeniami tynków, malatur, detalu i dekoracji plastycznej, poddano konserwacji zachowawczej (wraz z przywróconymi fragmentami pierwotnej dekoracji architektonicznej). Dwojakie podejście pozwala wyodrębnić wartości współtworzące wyraz wnętrza – autentyzm substancji świadczącej o zniszczeniach wojennych i rekonstrukcję ważnej gotyckiej formy. W przypadku empory zachodniej zachowane elementy także poddano konserwacji zachowawczej, pozostałe części zostały zrekonstruowane w pełnej formie. Wprowadzono nowe, neutralne szklenie witrażowe, oświetlenie i system iluminacji wnętrza oraz posadzkę kamienną. Wyeksponowano w niej fragmenty historycznej posadzki z czasów Conrada Steinbrechta, twórcy XIX-wiecznej koncepcji rewaloryzacji zamku.

Prace konserwatorskie objęły także elewacje zewnętrzne kościoła. Uwzględniając wagę ideową i estetyczną dawnego monumentalnego dzieła rzeźbiarskiego zrekonstruowano – z wykorzystaniem zachowanych fragmentów i w tradycyjnej technologii – figurę Marii na zewnętrznej elewacji chóru.

W kaplicy Świętej Anny przywrócono wyprawy tynkarskie i aranżację kolorystyczną żeber sklepiennych, odtworzono mensę ołtarzową. Odnaleziono kryptę z pochówkami nowożytnymi; w jej miejscu wymurowano nową dla ponownego pochówku. Kryptę wielkich mistrzów przeszklono i podświetlono.