Lublin - Kaplica zamkowa Trójcy Świętej

Kaplica Trójcy Świętej na wzgórzu zamku lubelskiego to unikatowy w skali europejskiej zabytek łączący zachodnią i wschodnią tradycję artystyczną: gotycką strukturę architektoniczną i malowidła ścienne wykonane z fundacji Władysława Jagiełły przez artystów kręgu sztuki bizantyńsko-ruskiej. Freski zostały ukończone w 1418 roku. Są najobszerniejszym zachowanym zespołem malarskim spośród czerpiących z tradycji wschodniej fundacji artystycznych króla i jego następcy – Kazimierza Jagiellończyka. Połączenie architektury gotyckiej z malarstwem z kręgu ortodoksji wschodniej nie było zapewne jedynie wyborem estetycznym. Rozległe ziemie ruskie Wielkiego Księstwa Litewskiego były prawosławne i Jagiellonowie być może widzieli w takim połączeniu postulat jedności państwowej i kościelnej. Dekorowana freskami kaplica była świadkiem mszy po zaprzysiężeniu przez Zygmunta Augusta, ostatniego z dynastii, aktu unii lubelskiej, unii realnej Litwy i Korony.

W latach 1824–1826 na miejscu zamku wybudowano neogotycki gmach przeznaczony na więzienie. Kaplica stała się kaplicą więzienną, a jej wnętrze pokryto pobiałą. Pod koniec XIX wieku malarz Józef Smoliński odsłonił fragment malowideł. Stało się to początkiem kolejnych odkrywek i prac konserwatorskich, prowadzonych przez różnorodnych wykonawców i ich zespoły w latach 1902–1914, 1917–1918, 1919–1923.

W 1954 roku zlikwidowano więzienie. Od tego czasu zabytkiem opiekuje się Muzeum Lubelskie. Pierwsze prace budowlane i konserwatorskie, wraz z odsłonięciem wątku ceglanego elewacji kaplicy, miały miejsce w latach 1954–1959. W latach 60. XX wieku wprowadzono instalacje elektryczną i grzewczą, poddano konserwacji drewnianą emporę zachodnią. Rozpoczęta w 1974 roku pełna konserwacja wnętrza kaplicy wraz z malowidłami trwała aż do roku 1997, kiedy to udostępniono ją zwiedzającym.
ny.

Kolejne prace remontowe i konserwatorskie, przeprowadzone w latach 2007–2016, objęły strukturę budowlaną – wzmocnienie strukturalne fundamentów i sklepienia nad prezbiterium, konieczne ze względu na spękania generowane przez warunki gruntowe (partie sklepienne związano bezinwazyjnie przez nałożenie do strony dachu taśm z włókien węglowych). Scalono uszkodzone warstwy malarskie. Wprowadzono także system monitoringu dalszych możliwych odkształceń murów. Kompleksowym pracom poddano ceglane elewacje kaplicy wraz z detalem kamieniarskim oraz kutymi kratami okiennymi. W związku z koniecznością zapewnienia odpowiednich warunków udostępniania i ekspozycji zabytku wyprowadzono z wnętrza kaplicy system klimatyzacji i zainstalowano nowe oświetlenie malowideł. Po pracach konserwatorskich i adaptacyjnych pomieszczenia pod kaplicą, do tej pory nieudostępniane, przeznaczono na lapidarium, gdzie zgromadzono detale architektoniczne odkryte na terenie starego miasta i wzgórza zamkowego. W trakcie badań georadarowych wskazano dalsze pomieszczenie krypty; planowane jest przebadanie obiektu.